حمام های سنتی را دریابیم - مجله پیوند

خبرنگاران -لیلاباقری: یا جمله ای شبیه به این. بیراه هم نمی گویند، البته. ایرانی از وقتی خودش را می شناسد همواره حمامی درست و حسابی داشته و اصلاً زندگی بدون حمام برای او قابل تصور نبوده است. نه تنها به خاطر رعایت آداب دینی که نظافت با سرشت او عجین است. حمام از ضروریات زندگی ایرانی هاست و ایرانی بدون حمام نمی تواند تصور درستی از آسایش داشته باشد. این جمله را دکتر پولاک در سفرنامه اش درباره ایران می گوید و بخشی که درباره بنای حمام است و چگونگی استحمام ایرانی ها.

قصه های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید

حمام از جایگاه ویژه ای در ایران برخوردار بوده و هست و بعد از مسجد، زیباترین معماری را دارد. هنوز هم در محله های قدیمی تهران تعدادی از این حمام ها به جای مانده است. ده ونک که حمامی با قدمتی بیش از یک صد سال دارد و محله قدیمی دولاب و بعضی کوچه پسکوچه های بازار و... حمام هایی که همه زیر زمین ساخته شدند تا در تابستان و زمستان از سرما و گرمای محیط در امان باشند و پله هایی مارپیچ اهالی را به داخل راهنمایی می نماید تا هیچ چشمی نتواند از بیرون در ورودی حمام را ببیند. با این وجود، پله ها ختم به هشتی می شدند تا باز کسی که در راه پله است به راحتی سربینه را نبیند؛ سربینه ای پر از هشتی های کوچک تا مردم به راحتی در کنجی بنشینند و حنا ببندند و فصد و حجامت نمایند و...

اگر پای صحبت قدیمی ها بنشینید برایتان می گویند که حمام سنتی با دلاک و مشتمالچی اش چقدر طولانی و البته فرح بخش بوده است. اگر پا به سن گذاشته ای دور و برتان ندارید که برایتان تعریف کند؛ حتماً خاطرات دکتر پولاک را بخوانید که با جزئیات و دقت تمام مراحل استحمام شادابی آور ایرانی را شرح داده است. استحمامی که علاوه بر شست وشو و بهداشت شامل ماساژ به شیوه سنتی هم بوده است که خاصیت درمانی هم داشته و به قول قدیمی ها رگ و ریشه های بدن را باز می نموده و گردش خون را بهتر. حوضچه آب سرد و گرم و سکوهایی که می توانستی برای ساعت ها رویشان بنشینی و به گپ وگفت و نظافت بپردازی.

همه اینها را گفتم تا برسیم به اینجا که حال بعضی از این حمام ها خوب نیست. مخروبه شدند و یا در انتظار تخریب. ده ونکی ها می خواهند هویت محله شان را پارکینگ نمایند و دولابی ها فقط می خواهند تخریب گردد. چون حمام قدیمی محل تبدیل شده است به پاتوق خوبی برای بی خانمان ها، البته برای مدتی حمام محله دولاب زورخانه هم بوده. سربینه را تغییر شکل دادند و گودی وسطش ساختند. در و دیوار هم پر از قاب عکس ورزشکاران محل و شهداست. روی قاب ها و آینه ها خاک گرفته است و خارها از نورگیر راهرو، بین سربینه اسبق و گود سابق و محل خزینه، رشد نموده و آویزان شده اند. همه چیز بوی نابودی و نیستی می دهد. حتی شورایاران هم موافق تخریبش هستند و کسی حواسش نیست دیگر چنین حمام هایی ساخته نمی گردد.

نسل بعد هرگز از لابه لای کتاب ها نمی تواند تصویر درستی از حمام های جالب و پرطمطراق ایرانی پیدا کند. کسی حواسش به رگ و ریشه ای که بدون خون و رمق در گوشه و کنار محله اش افتاده، نیست. حالا ما شیفته استخر و سونا و جکوزی شده ایم و نمی گوییم می توان با احیای حمام های سنتی، هم با گذشته خاطره بازی کنیم و هم هویت و فرهنگ و عقبه مان را نگه داریم.

---

منتشر شده در خبرنگاران محله منطقه 20 به تاریخ 1395/08/17*