لارستان آمیخته ای از شگفتی های طبیعی و جلوه های باشکوه تاریخ است - مجله پیوند

اینجا لارستان است؛ دیار نخل و آفتاب، سرزمین آب انبارها، تاریخش درازدامن و شکوهی ازفرهنگ وتمدن و هویت ایران زمین است، مرکزش به تنها شهر بدون کوچه در ایران و خاورمیانه معروفیت دارد، بالای 200 یادمان تاریخی و اثر معنوی ثبت شده در لیست آثار ملی را در خود جای داده است. لارستان پا به پای تاریخ آمده است، ریشه در ایران باستان دارد و خواستگاه حکومت اسلامی بود؛ پژهشگران و مورخان زیادی بارها از تاریخ بیش از هفت هزار ساله این کهن دیار سخن گفته اند اما رازهای تاریخی آن همچنان نهفته و ناشناخته مانده است.

براساس آنچه در اسطوره ها و افسانه های قدیم ایران زمین آورده اند، گرگین میلاد از پهلوانان باستان، بنیان گذار شهری بود که با مشتق گیری از نام او به لاد معروفیت یافت و این نام بعدها به لار دگرگون شد و تا به امروز بر همین نام زیبا راسخ مانده است. وسعت و پهنه جغرافیای این کهن دیار با اینکه شهرها و منطقه های طی سالیان متمادی از آن منفک شد اما همچنان پهناورترین نقطه از استان پهناور فارس بشمار می رود و چیزی بالای 10 درصد از مساحت آن را دارا است.

شهرستان لارستان در حد فاصل شهرستان های داراب، زرین دشت، جویم، اوز، گراش و لامرد واقع شده است و در شرق و جنوب با حاجی آباد، بندرعباس و بستک در استان هرمزگان نیز همجوار است. ردپای راههای باستانی که از فیروزآباد و استخر از طریق شهرستان خنج و علامرودشت و فال و اسیر به طرف بندر باستانی سیراف و جنوب میگذشته است، از نشانه های وجود فرهنگ و تمدن پیش از اسلام در این منطقه حکایت دارد.

هرمود لارستان؛ جلوه ای باشکوه از اکوسیستم طبیعت ایران

لارستان اگرچه درمنطقه ای کویری آرمیده است و نامش با آفتاب سوزان گره خورده است؛ اما نمیتوان از شگفتی ها و شکوه آفرینش و زیبایی های طبیعی و کوه ها و تپه ماهورهای چشم نواز و پهن دشت های خرم و سرسبزو گنبدهای نمکی اش که جلوه با شکوهی از اکوسیستم ایران را به رخ می کشد نیز چشم پوشید. باید از هیاهوی آشفته شهرها دل کند و با تماشا و لمس کردن و نشستن در طبیعت سحرانگیز و زیر سایه خنکای درختچه های ارغوانی وبا رنگ دلربای بنفشه از بلندی های کوه های زیبای هرمود لارستان آرامش درون را حس کرد.

براساس مقاله لارستان آمیخته ای از شگفتی های طبیعی و جلوه های باشکوه تاریخ است باید بدانید که زیبایی ها و شگفتی های کوه هرمود لارستان به همین جا ختم نمی شود. آنجا و در لابه لای صخره های ستبرش جای سم کل و بزهای وحشی و اکوسیستم حیواناتی است که تابلویی زیبا از نقشینه های انواع گونه های جانوری و گیاهی را میتوان مشاهده کرد. منطقه حفاظت شده هرمود لارستان 207 هزار هکتار وسعت دارد و در این منطقه انواع پستانداران شامل کل و بز، قوچ و میش لارستان، کفتار، روباه، شاه روباه، شغال و انواع گربه وحشی زندگی می نمایند.

گنبدهای نمکی لارستان

گنبدهای نمکی متعدد در لارستان چهره این سرزمین را زیبایی و شکوه دیگری بخشیده است و البته وجود گنبدهای نمکی در هر منطقه ای خود نشانی از دگرگونی های سالیان دراز دارد. رسوبات نمکی که سالها به سطح زمین میرسند و همیشه در حال رشد و نمو هستند گنبدهای نمکی در لارستان امروزه به ارتفاعات مهمی تبدیل شده که با تنوع رنگ ها، چشم ها را به خود خیره نموده و امروز یکی از مهمترین جاذبه های جهانگردی در این خطه پهناور بشمار می آیند.

براساس مقاله لارستان آمیخته ای از شگفتی های طبیعی و جلوه های باشکوه تاریخ است باید بدانید که این گنبدهای نمکی افزون بر جذب جهانگرد، منابع غنی از معادن مختلف را در خود جای داده اند که در رأس آنها نمک و از دیگر ذخایر معدنی گوگرد، اورانیوم، آهن، سولفات، گرانیت و ... میتوان نام برد؛ در منطقه لارستان شمار زیادی از این گنبدها پشت بر پشت هم آرمیده اند. کانون اصلی و بیشترین اندازه از وجود گنبدهای زیبای نمکی لارستان در منطقه ها و روستاهای درز و سایبان است که برای رفتن به آنجا میتوان کمتر از دو ساعت با ماشین طی طریق کرد و لذت تماشا این جاذبه های زیبای طبیعی را از نزدیک بیشتر لمس کرد.

لارستان؛ سرزمین آب انبارها

آب انبار بیگمان یکی از یادمان های تاریخی و فرهنگی و از برترین و باارج ترین گنجینه های ارزشمند و بازگو نماینده آیین ها، فرهنگ، هنر، معماری و شیوه زندگی مردمان سرزمین لارستان کهن از گذشته های دور است که فلسفه شکل گیری و سازه های خاص آنها خود زیباترین نوع معماری ایرانی و اسلامی از دوره صفویه را به نمایش میگذارد. برکه ها در لارستان به سه فرم ساخته شده است، برکه های دایره ای شکل که مخصوص مسلمانان منطقه بوده است، برکه های استوانه ای و کشیده که برای یهودیان لارستان ساخته میشده تا آب شرب آنها از مسلمانان جدا باشد و برکه های صلیبی که در واقع راه ارتباطی چهار برکه را به صورت صلیب به هم متصل نموده و به محل خروج این آب در اصطلاح دهن شیر گفته می شود.

دهن شیرها عمدتا در کنار برکه هایی نزدیک به هم به صورت راه پله هایی بلند به سمت زیر زمین و منتهی به شیر خروجی آب برکه ها ساخته شده است. در خود شهر لار سه دهن شیر با نامهای دهن شیر چاربرکه بازار، دهن شیر معتمد و دهن شیر قنبرعلی بیگ وجود دارد که متاسفانه تنها دهن شیر مسجد چاربرکه کماکان راه آب به آن باز است و دهن شیر قنبرعلی بیگ متاسفانه به کلی تخریب شد.

کاروانسراها؛ نمادی از معماری و هنر دوران صفویه در لارستان

لارستان را اگر بگوییم سرزمین کاروانسراها هم هست، سخن به گزاف نگفته ایم این دیار همیشه کانون و محل رجوع کاروان هایی از تجار و بازرگانان و مراودات بازرگانی نه تنها در جنوب کشور بلکه از سایر ممالک و کشورهای منطقه بود و هم اینک بیش از دهها کاروان سرا از دوران پرشکوه معماری ایرانی یعنی دوره صفویه در سطح شهرها و حتی روستاهای پیرامون این منطقه ساخته شده و هر کدام خود نشانی از آن دوران پر رونق حکایت می نماید.

شهرستان لارستان دارای بیش از یک هزار و 400 یادمان تاریخی است که تا کنون حدود 200 مورد از این یادمان ها در لیست آثار ملی کشور به ثبت رسیده اند؛ بالای 200 اثر از این تعداد شامل کاروانسراهای تاریخی در این کهن دیار است. پژوهشگران بطور معمول پررونق ترین روزگار ساخت و بازسازی کاروانسراها را مربوط به دوره صفویه می دانند. کاروانسرای گلشن و کاروانسرای نو لار دو مورد از مجموعه های ارزشمند و این یادمان های تاریخی و باستانی و هنری از روزگار صفویه در لارستان کهن است.

در حقیقت کاروانسرای گلشن لار و کاروان سرای نو لار دو بنای تاریخی در مجاورت یکدیگر هستند. احتمالاً به علت مشابهت کاربری و همجواری این دو بنا در اغلب متون از عنوان کاروانسرای نو لار (کاروانسرا گلشن) یا برعکس استفاده می شود

این کاروانسرا در ضلع غربی کاروانسرای نو و روبروی بازار قیصریه در شهر قدیم لار واقع شده است این بنا براساس ساختار کاروانسراهای درون شهری اقلیم گرم و خشک ایران احداث شده است. با توجه به اینکه دوران صفویه اوج رونق کاروانسراهای ایران بوده که به کاروانسرای صفویه گلشن لار معروفیت یافته است. حجره های متعدد در طول و عرض، حوض آب هشت گوش، پنجره های مشبک سنگی و گچی، نمای آجرکاری های مختلف و ستون های سنگی مارپیچ که از طریق طاق هایی به هم وصل شده اند، از مشخصات این بنای تاریخی است.

کاروان سرای نو مجموعه ای ارزشمند، یادمانی تاریخی، اثر باستانی و هنری از روزگار صفویه در لارستان کهن است. این کاروانسرا دارای 54 حجره و مساحت آن 2 هزار و 716 متر مربع عنوان شده که علاوه بر حجره های متعدد در طول و عرض، حوض آب هشت گوش، پنجره های مشبک سنگی و گچی، نمای آجرکاری های مختلف و ستون های سنگی مارپیچ که از طریق طاق هایی به هم وصل شده اند از مشخصات این بنای تاریخی است. این اثر باستانی یکی از آثار باستانی با ارزش روزگار صفویه در لارستان کهن است که در تاریخ 26 تیر 1357 با شماره ثبت 1619 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

قیصریه؛ بازاری به قدمت تاریخ

گذری بر سیر تحولات تاریخی و با تورق و تعمق در لابلای صفحات پرشکوه تاریخ ایران باستان بیشتر میتوان به ارزش و منزلتی که بازار پررونق آن روزگار قیصریه و نقشی را که در تحولات مالی و مراودات تجاری و بازرگانی و حتی از منظر سیاسی و فرهنگی در گستره جغرافیایی آن موقع داشت، پی برد.

نمادهای برافراشته از گنبدهای طلایی و خاکستری این بنای تاریخی که حکایت از اقتدار و فرهنگ و تمدن ان روز این سامان وحتی ایران باستان را داشته و روزگاری مردمان این دیار از وجود این کاخ ها و نماها فخرفروشی می کردند، بازاری که شاهراه مبادلات مالی و تجاری بازرگانان و تجار از ممالک مختلف بود و حتی بسیاری از مورخان و جهانگردان خارجی در توصیفش سخن رانده اند.

آنگونه که مورخان در کتب و سفرنامه های تاریخی نگاشته اند نقشی را که بازار قیصریه در ساختار کالبدی شهر قدیم لار و بعلاوه کارکردی که در سیر تحولات سیاسی، مالی و حتی فرهنگی برای مردمان این سامان به ارمغان آورده و البته با سابقه طولانی تاریخی توانسته مبادلات تجاری، مالی و حتی سیاسی لار قدیم را از بصره تا سواحل غربی هندوستان توسعه دهد.

براساس نظر مورخان محلی تاریخ ساختمان اولیه قیصریه لار به 900 سال پیش برمی شود و از کلاه سیاه به عنوان معمار این بنا یاد می نمایند که حتی در بعضی منابع و پژوهش های حاضر نیز تاریخی حدودا 1350 ساله را برای این بازار قدیمی در نظر گرفته اند.

اصطلاح قیصریه به مراکز تجاری یا مغازه هایی اطلاق می شود که امکان اقامت شبانه در آن نباشند. این اصطلاح از شروع قرون وسطی تا عصر حاضر، چه در قلمرو کنونی کشورهای عربی و چه در ایران به معنی فضاهای تجارتی و صنعتگری بکار می رود.

قیصریه ها عمدتاً به دستور پادشاهان یا حکام وقت با طراحی و برنامه ریزی قبلی و تا حدودی با توجه به نیازهای مالی شهر و ارتباطش با حوزه نفوذ آن ساخته می شد. از این رو نظم کالبدی و فضایی داشته است. این بخش مسقف نسبت به سایر قسمتهای بازار از نظر معماری و تزیینات، زیباتر و دلبازتر بوده، در آن کالاهای گرانبها از جمله فرش، منسوجات یا طلا و جواهرات فروخته میشد.

این بازار که به شکل صلیبی ساخته شده، شکل و طرح خود را حداقل در چهارصد سال اخیر هنوز تا حدودی حفظ نموده است. هر چند بعضی سابقه تاریخی بازار لار به قبل از اسلام و بعضی دیگر ساخت آن را به صدر اسلام نسبت می دهند؛ اما بازار پیش از قدرت یافتن صفویه وجود داشته و در زمان شاه عباس تعمیری بنیادین شده است.

طرح و ساخت بازار قیصریه لار چنان زیبا بوده است که مورد توجه دیگر حکمرانان فلات بزرگ ایران و نیز تجار خارجی عصر صفویه و حتی بعد از آن قرار گرفته است. به احتمال زیاد سبک معماری بازار لار بر ساخت بازار چیت سازهای اصفهان حتی بازار بخارا و نیز بر بازار وکیل شیراز اثر گذاشته باشد.

بازار قیصریه یکی از زیباترین عرصه های تبلور معماری اصیل ایرانی مطرح بوده و اطراف و پیرامون بازار قیصریه را بخش قابل توجهی از این مرکز تجاری تاریخی مسقف و شامل بخشهای مختلفی از جمله کاروانسراها، حمام، مسجد، میدان، آب انبار، چهارسو و چندین سرای بزرگ احاطه نموده است.

بازار لار چندین بار مورد بازسازی قرار گرفته که از جمله میتوان به زلزله ای که در عصر صفوی اتفاق افتاده است، اشاره نمود که به دستور شاه عباس صفوی در سال 1015 قمری از طریق حاجی قنبرعلی بیک جهرمی (وزیر شیراز) به دست استاد نورالدین محمد؛ بنا احمدسیاه تعمیراتی انجام شد. بعلاوه میتوان از نوسازی بازار قیصریه در دوره ناصرالدین شاه به دستور فتحعلی خان گراشی، حاکم فارس نام برد. در این بازسازی و بهسازی عصر قاجاریه نشانه ها و یادگارهای تازه ای از شیوه معماری این عصر به مجموعه لار افزوده شد.

مسجد جامع لار

مسجد جامع لار از مساجد تاریخی لارستان است که متعلق به اوایل قرن هشتم هجری است؛ این بنای تاریخی و با شکوه با بهره گیری از سبک مساجد عربی ساخته شده و در شمار زیباترین مساجد تاریخی ایران قرار گرفته است. مسجد جامع لار مزین به یک محراب سنگی خاص بود که در دهه 70 شمسی از بین رفته است و در این محراب زیبا، تمامی مناجات حضرت علی (ع) به خط کوفی نوشته شده بود. در ساخت مسجد جامع لار از سبک خراسانی استفاده شده که سادگی و دوری از هر گونه تزیین، پرهیز از ارتفاع در بنا و استفاده از مصالح بومی منطقه از مشخصه های آن است؛ این مسجد، دارای 366 ستون به عدد سال شمسی است و به علت وقوع زلزله و خشم طبیعت چندین بار تخریب شد اما مجدد و با همت نیک اندیشان این دیار بازسازی و بهسازی شده است.

لار؛ تنها شهر بدون کوچه در ایران

شهر نو لار، شهری که نام پرآوازه اش با کالبد و ساختاری مدرنیته، ویلایی، بدون کوچه و بن بست و تقریبا با خیابان های یکنواخت و با شکلی هندسی و شطرنج گونه از سال 1340 بر سر زبان ها افتاده، از ویرانه های شهری دیگر با همین نام سر برآورده است. فلسفه شکل گیری این تنها شهر بدون کوچه در ایران و شاید خاورمیانه در استان فارس در حقیقت از یک تراژدی غم انگیز از واقعه ای تلخ و دردناک در اردیبهشت سال 1339 و وقوع یک زلزله مهیب و دهشتناک حکایت دارد. زلزله ای که تقریبا 400 نفر را به کام مرگ کشاند حدود 75درصد خانه های شهر (قدیم) را ویران و بیش از صدها خانواده را بی خانمان و آواره کرد.

از همان سال 1339 و در آن تلاطم ناشی از ویرانه های شهر و آوارگی مردم، مسئولان حکومتی وقت براساس یک تصمیم و در فاصله ای تقریبا چهار کیلومتری از شهر زلزله زده لار قدیم، خیمه گاه نوی را با ساختار و بنیانی نو و در حقیقت با هدف ساخت بناهایی مقاوم در برابر زلزله و حوادث طبیعی پیشنهاد کردند و از همانجا شکل گیری یک شهر نو با ساختاری کاملا متفاوت و مدرنیته بنیان گذاشته شد.

گرچه هنوز پژوهش های جامع و کاربردی و در عین حال تحلیل های جامعه شناختی از منظرهای مختلف در فرآیند شکل گیری شهر نو و ویرانه های آن زلزله مهیب در لار قدیم و بعلاوه برنامه های راهبردی در آینده شهری و طرح های تفصیلی و توسعه ای این شهر آنگونه که شایسته باشد، در دست نیست اما در معدود مقالات، رفرنس ها و تاریخ نگاری های بعضی افراد دانشگاهی میتوان روزنه ها و مواردی هر چند ناقص را در این رهگذر یافت.

باغ نشاط؛ نماد هویت و تاریخ لارستان

باغ نشاط لار مجموعه ای تاریخی بازمانده از دوره صفویه است که در شهرقدیم لار کنار رودخانه بروند واقع شده است. مساحت باغ حدود 14500 متر مربع است. عمارت اصلی باغ در سه طبقه بنا شده که شامل زیر زمین، طبقه همکف و طبقه اول است. در ضلع شمالی باغ نشاط، بنای قصر که احتمالاً همزمان با آن بنا شده است، واقع شده است. این باغ دارای حمام تاریخی زیبایی است که از چهار قسمت رختکن، میان در، گرمخانه و تون حمام تشکیل شده است. نقاشی های روی دیوار این حمام که با ظرافت خاصی کشیده شده، از معروفیت زیادی برخوردار است. حمام تاریخی این باغ که به احتمال زیاد همزمان با ساخت باغ بنا نهاده شده است، از جلوه های جهانگردی لار است.

عمارت و حمام باغ نشاط لار یکی از جاذبه های تاریخی و تماشای این شهرستان محسوب می شود و دوران ساخت آن مربوط به دوره صفویه است؛ این بنا در ضلع شمالی پل عباسی و در میان فضایی سبز و گسترده قرار گرفته و مقر حکومت لار پس از دوران صفویه بوده است.

مساحت این باغ بیش از یک هکتار و پوشیده از درختان چنار و نخل است. عمارت اصلی باغ نشاط در سه طبقه بنا شده و ارتفاع ایوان آن به 2.5 متر می رسد و مساحت قصر 35×135 متر است. در وسط شاه نشین عمارت، منفذی 8 ضلعی جهت نورگیری و تهویه هوای زیرزمین واقع شده است. زیرزمین این عمارت در سالهای اخیر به عنوان زورخانه سنتی مورد استفاده قرار میگرفت. عمارت دارای گچبری های زیبا، مقرنس و حوض های زیبا است که در میان نخلستان جلوه زیبایی دارد و جهانگردان زیادی را به سمت خود جلب می نماید.

حمام باغ نشاط، در بخش شمالی باغ نشاط واقع شده است و احتمالا تاریخ بنای آن همزمان با عمارت اصلی بوده است. حمام با سقف هلالی و ستون های سنگی مارپیچ و آهک بری های زیبا معماری جالب توجهی دارد. فضای داخلی حمام شامل بخش های مختلف از جمله گرمخانه و خزینه است و نیز بر دیوارهای آن نقوش تزیینی و خطوط نستعلیق بسیاری ترسیم شده و نقاشی های دیواری این حمام با ظرافت خاصی کشیده شده است.

بیشتر بخوانیدباغ و عمارت نشاط؛ زیباترین جاذبه جهانگردی لارستان

بنارویه؛ برگی از تاریخ

شهر بنارویه در فاصله 85 کیلومتری از شهر لار مرکز لارستان هم جاذبه های تماشای و آثار و بنایای تاریخی باشکوهش مقصد مناسبی برای مسافران و جهانگردن نوروزی است. قلعه آسمان لو که براساس یافته های پژوهشی، مقر پادشاهان لارستان بود یکی از برجسته ترین و زیباترین بناهای تاریخی در این منطقه است که به عثمان لو یا اسماعیل لو هم معروف شده است. قدمت آن به دوران قبل از حکومت زندیه می رسد؛ قلعه آسمان لو در فاصله سه کیلومتری جنوب شرقی بنارویه و 2 کیلومتری شرق روستای شرفویه واقع شده است.

این قلعه بر بلندای کوهی در ضلع جنوب غربی رشته کوه آبگاه در نزدیکی بنارویه بنا شده است. این قلعه نیمه ویران حکایت های پر عبرت تلخ و شیرین روزگار دراز خود، ناپایداری جهان و قصه رنج انسان را با جلوه ای بی مثال برای بازدیدنمایندگان و نظاره گران خویش بازگو می نماید. این دژ در دوران طلایی خود به لحاظ استراتژیک و تسخیر ناپذیری از برجسته ترین قلعه های نظامی زمان خود بوده است. بنارویه به عنوان کهن ترین محل های سکونتی ایران برای سالیان دراز مرکز حکومتی بشمار می رفته است.

این قلعه استراتژیک و باعظمت بسان قلعه الموت در قزوین و قلعه بمپور در بلوچستان بربلندای کوه و بر فراز دره های پرشیب و خطرناک ساخته شده است. بعلاوه قلعه شاه نشین از دیگر جاذبه های مهم جهانگردی و مهمترین و بارزترین میراث معنوی و تاریخی شهر بنارویه است که ساخت آن به دوره ساسانیان بر می شود.

منبع: همگردی