10 ویژگی مشترک میان شهرهای باستان و شبکه های اجتماعی امروز - مجله پیوند

شاید تصور کنیم که میان تمدن های هزاران سال پیش و ساختار دیجیتالی امروز هیچ شباهتی نیست. اما اگر از زاویه انسان شناسی (Anthropology) نگاه کنیم، خواهیم دید که اصول شکل گیری جوامع انسانی از شهرهای سومری و مصری گرفته تا شبکه هایی چون Instagram و X (Twitter سابق)، تغییر چندانی ننموده است. انسان همان موجود اجتماعی است که برای بقا، دیده شدن و تأثیرگذاری، راه هایی برای پیوند و بازتاب خود در جمع می سازد.

در شهرهای باستان، دیوارها حافظ ارتباط بودند، در شبکه های امروز، سرورها این نقش را دارند. در آن دوران، کتیبه ها رسانه بودند، و امروز پست ها و استوری ها همان کارکرد را دارند. انسان در هر دو دنیا، دنبال معنا، موقعیت و هویت است.

این مقاله تلاشی است برای فهم پیوند میان معماری شهرهای باستانی و معماری دیجیتال شبکه های امروز. از ساختار قدرت گرفته تا احتیاج به معروفیت، از میدان های عمومی تا الگوریتم های تعامل (Engagement Algorithms)، همه ریشه در همان میل قدیمی انسان به ارتباط دارند.

1. میدان مرکزی شهر و تایم لاین (Timeline): نقطه تجمع و بازتاب جمعی

در بیشتر شهرهای باستانی مانند آتن یا بابل، میدان مرکزی قلب تپنده زندگی اجتماعی بود. مردم در آنجا گرد هم می آمدند، خبرها را می شنیدند و واکنش نشان می دادند. تایم لاین شبکه های اجتماعی نیز نقش مشابهی دارد. همان طور که میدان شهر مرکز دیده شدن بود، تایم لاین امروز نیز میدان مدرن اجتماع است که در آن هر فرد، سخن خود را در برابر دیدگان دیگران عرضه می نماید.

در میدان های باستانی، سخنوران و فیلسوفان با مهارت در بیان، افکار عمومی را جهت می دادند. در شبکه های امروزی، کاربران پرنفوذ یا همان اینفلوئنسرها (Influencers) همین نقش را دارند. معیار دیده شدن، حضور مداوم و توان تأثیرگذاری است. در هر دو دنیا، ساکت ماندن به معنای حذف تدریجی از حافظه جمعی است.

2. دیوارهای شهر و تنظیمات حریم خصوصی (Privacy Settings): مرز میان خودی و بیگانه

هر شهر باستانی دیوارهایی داشت که نه تنها از آن دفاع می کرد، بلکه مرز میان شهروند و غریبه را نیز معین می ساخت. دیوار، تعریف نماینده مرز اجتماعی بود. شبکه های اجتماعی نیز با تنظیمات حریم خصوصی، همان مرز را در قالب دیجیتال بازسازی نموده اند.

کاربر امروز همچون شهروند باستانی، انتخاب می نماید که چه کسی وارد دنیای درونش گردد. پروفایل بسته معادل دروازه بسته شهر است. همان طور که دیوارهای شهر برای امنیت ساخته می شدند، حریم خصوصی نیز تلاشی است برای حفظ امنیت روانی و هویت شخصی در دنیای متصل. این مرزها باعث می شوند حس تعلق و اعتماد شکل بگیرد، درست مانند جوامع بسته ای که درون حصار خود، فرهنگ و آیین شان را محافظت می کردند.

3. معابد و مراکز نیایش در برابر صفحه های پروفایل: نمایش هویت و تقدس فردی

در شهرهای باستان، معابد نه فقط محل عبادت بلکه نماد هویت جمعی بودند. هر شهر خدایی داشت که با آن شناخته می شد و هر معبد، نمایش قدرت، ایمان و ذوق هنری مردم بود. در دنیا دیجیتال، صفحه پروفایل (Profile Page) نقشی مشابه یافته است. این فضا محل نمایش باورها، زیبایی شناسی، و حتی ایدئولوژی فردی است.

کاربران در پروفایل های خود تصویری از خویشتن آرمانی می سازند، درست مانند معماران و هنرمندانی که در بناهای مذهبی، تصویری از کمال انسانی را می جستند. لایک ها و کامنت ها نوعی نیایش مدرن اند، تأییدی از سوی جامعه بر ارزش های فردی. آنچه در گذشته تقدس داشت، امروز به شکل تصویر و اعتبار دیجیتال بازآفرینی شده است.

4. بازارهای باستان و الگوریتم های تبادل محتوا: منطق عرضه و تقاضا

بازارها در شهرهای باستان، نه تنها محل تجارت بلکه شبکه ای از تبادل اطلاعات و روابط بودند. هر فروشنده برای جلب توجه، از هنر صدا، رنگ و چیدمان استفاده می کرد. امروزه نیز الگوریتم های شبکه های اجتماعی همین نقش را بر عهده دارند. آن ها تصمیم می گیرند چه محتوایی بیشتر در معرض دید قرار گیرد و کدام پیغام ها در حاشیه بمانند.

در بازار باستان، جایگاه دکان ها در مسیر اصلی شهر معین می کرد که چه کسی بیشتر دیده گردد. در فضای دیجیتال نیز جایگاه محتوا در فید (Feed) یا تایم لاین، معین نماینده مقدار توجه است. الگوریتم ها، همان مسیرهای پررفت و آمد شهرند که معین می نمایند چه کسی در مرکز میدان باشد و چه کسی در کوچه های کم نور باقی بماند.

5. برج ها و هرم های یادمانی در برابر کاربران رتبه بالا: سلسله مراتب دیده شدن

در شهرهای باستان، برج ها، ستون ها و هرم های بزرگ برای نمایش قدرت و جاودانگی ساخته می شدند. آن ها نشانه ای از سلطه و مرجعیت بودند. در دنیای دیجیتال نیز همین الگو به شکل کاربران با دنبال نمایندگان زیاد (Followers) دیده می گردد. اینفلوئنسرها همان هرم های مدرن اند که از میان انبوه کاربران سر برمی آورند و معیار قدرت را تعریف می نمایند.

همان طور که در مصر باستان، ساخت هرم ها احتیاجمند همکاری هزاران نفر بود، در شبکه های امروزی نیز معروفیت دیجیتال حاصل کنش جمعی است. هر لایک و فالو همان سنگی است که در بنای عظمت مجازی فرد گذاشته می گردد. این سلسله مراتب، چه در شهرهای کهن و چه در فضای آنلاین، ناگزیر است، زیرا انسان همیشه میل دارد که ساختار قدرت را در قالبی قابل مشاهده بازتولید کند.

6. شایعه و آوازه خوانی در برابر بازنشر (Share) و ویروسی شدن (Viral): انتشار خبر از دهان تا دهان

در میدان های باستان، بازار شایعه داغ بود. مردم با گفت وگو و آواز، خبرهای تازه را منتقل می کردند. این شایعات می توانستند قدرت حاکمان را تهدید نمایند یا محبوبیت کسی را بالا ببرند. امروز همین چرخه در قالب بازنشر و ویروسی شدن محتوا ادامه دارد.

وقتی کاربری مطلبی را بازنشر می نماید، همان کاری را انجام می دهد که نقالان در میدان های قدیم می کردند. در هر دو حالت، انگیزه اصلی دیده شدن و تأثیرگذاری است. تفاوت در سرعت و مقیاس است، اما سازوکار ذهنی انسان همان است: اعتماد به منبع، لذت از خبر تازه و حس مشارکت در روایت جمعی.

7. معماران و طراحان شهر در برابر مهندسان الگوریتم: معماران نامرئی فضا

در تمدن های باستان، معماران با نقشه کشی دقیق، مسیر حرکت و رفتار شهروندان را معین می کردند. خیابان ها، میدان ها و مکان های عمومی به گونه ای طراحی می شدند که مردم در مسیرهای خاصی حرکت نمایند. امروز در شبکه های اجتماعی، مهندسان الگوریتم (Algorithm Engineers) همین نقش را دارند. آن ها با طراحی مسیرهای تعامل، رفتار کاربران را راهنمایی می نمایند.

در حقیقت، کاربر امروز آزاد به نظر می رسد، اما نقشه دیجیتال، او را در جهتی خاص می برد. همان گونه که در شهر رم، خیابان ها به میدان مرکزی ختم می شدند، در شبکه های اجتماعی نیز مسیر تعاملات به سوی اهداف مالی و تبلیغاتی راهنمایی می گردد. در هر دو دنیا، معماری نه تنها سازنده فضا، بلکه شکل دهنده رفتار است.

8. جشن ها و آیین های جمعی در برابر چالش های آنلاین و ترندها (Trends): حس تعلق از راه مشارکت

در شهرهای باستان، جشن ها و آیین های عمومی ابزار مهمی برای تقویت وحدت و هویت جمعی بودند. مردم با شرکت در این رویدادها، احساس می کردند بخشی از جامعه ای بزرگ تر هستند. در شبکه های اجتماعی، ترندها و چالش ها همان نقش را دارند.

وقتی میلیون ها نفر در یک هشتگ یا چالش شرکت می نمایند، در واقع در آیینی دیجیتال حضور دارند. آن ها با تقلید از یک رفتار یا بازنشر یک نماد، حس همبستگی خود را بیان می نمایند. همان گونه که جشن های یونانی یا آیین های مصری، روح جمعی را زنده می کردند، چالش های امروزی هم بازتاب همان میل انسانی اند برای تعلق، حضور و تجربه مشترک.

9. اسطوره ها و روایت های حماسی در برابر روایت های شخصی آنلاین: بازسازی داستان خویشتن

در جوامع باستان، اسطوره ها وسیله ای برای معنا دادن به زندگی بودند. مردم با روایت قهرمانان، دنیا را قابل درک می کردند. امروز کاربران در شبکه های اجتماعی با روایت شخصی خود، همان نقش را ایفا می نمایند. استوری ها و پست ها نوعی روایت حماسی کوچک هستند که در آن فرد خود را قهرمان زندگی خویش می سازد.

در هر دو دنیا، روایت وسیله ای برای زنده نگه داشتن نام و هویت است. همان طور که حماسه گیلگمش برای جاودانگی نوشته شد، کاربران امروز نیز می کوشند ردپای دیجیتالی خود را حفظ نمایند. اگر در گذشته شاعران، نام قهرمانان را جاودانه می کردند، امروز خود فرد این نقش را بر عهده دارد، در قالب پست ها، تصاویر و یادداشت ها.

10. قانون گذاران شهر و مدیران پلتفرم: کنترل رفتار جمعی

در شهرهای باستان، قوانین، ساختار نظم عمومی را معین می کردند. هر خطا مجازاتی داشت و هر رفتار، در چارچوبی پذیرفته می شد. در شبکه های اجتماعی نیز مدیران پلتفرم (Platform Moderators) و الگوریتم های نظارتی، نقش قانون گذار را دارند. آن ها تصمیم می گیرند چه چیزی قابل قبول است و چه چیزی حذف گردد.

در شهر باستان، نگهبانان دروازه ها اجازه ورود یا خروج را کنترل می کردند. در دنیا دیجیتال، این وظیفه بر عهده فیلترها و الگوریتم های پالایش محتواست. انسان همچنان زیر نگاه قدرتی بالاتر زندگی می نماید، فقط شکل آن تغییر نموده است. از فرمانروای سومر تا مدیران سیلیکون ولی، میل به کنترل و نظم اجتماعی همان است.

خلاصه نهایی

در نگاه نخست، شهرهای باستانی و شبکه های اجتماعی دو دنیا کاملاً متفاوت اند، اما با نگاهی ژرف تر درمی یابیم که هر دو از یک ریشه مشترک برخاسته اند: میل انسان به پیوند، دیده شدن و ساختن معنا در جمع. میدان های عمومی، بازارها، معابد و برج ها در گذشته همان کارکردی را داشتند که امروز تایم لاین، فید و صفحه های پروفایل دارند. در هر دو دنیا، انسان می خواهد اثری بگذارد، تصویری از خود بسازد و بخشی از جریان بزرگ تری باشد.

دیوارهای شهر با تنظیمات حریم خصوصی برابری می نمایند، معماران با طراحان الگوریتم، و قانون گذاران با مدیران پلتفرم. حتی آیین ها و اسطوره ها، در قالب ترندها و روایت های شخصی باززنده شده اند. این تشابه نشان می دهد که فناوری، فقط ابزار تازهی برای همان رفتارهای کهن انسانی است، نه دگرگونی کامل آن ها.

انسان معاصر، درست مانند شهروند باستانی، در جست وجوی امنیت، معنا و دیده شدن است. شبکه های اجتماعی صرفاً نقشه ای دیجیتال از همان شهرهای قدیمی اند، فقط با مصالح نور و داده. تمدن هنوز هم ادامه دارد، اما در قالبی تازه، در شهری بی مرز که نامش شبکه است.

❓ سؤالات رایج (FAQ)

1. چرا می گویند شبکه های اجتماعی شبیه شهرهای باستان اند؟

زیرا هر دو بر اساس الگوی گردهمایی، مبادله و نمایش هویت ساخته شده اند. شهرهای باستانی ساختار فیزیکی این الگو را داشتند و شبکه های اجتماعی نسخه دیجیتال آن هستند.

2. میدان مرکزی شهر با کدام بخش از شبکه های اجتماعی قابل مقایسه است؟

میدان شهر همان نقش تایم لاین را دارد، جایی که مردم یا کاربران گرد هم می آیند تا حرف بزنند، واکنش نشان دهند و دیده شوند.

3. آیا الگوریتم ها واقعاً مثل دیوارهای شهر عمل می نمایند؟

بله، زیرا مسیرهای تعامل را معین می نمایند و محدوده دیده شدن را معین می سازند، درست مانند دروازه های شهر که ورود و خروج را کنترل می کردند.

4. چرا کاربر امروزی به ساخت پروفایل علاقه دارد؟

زیرا همچون مردم باستان که معابد و بناهای نمادین می ساختند، انسان مدرن نیز می خواهد تصویری از خود خلق کند و آن را در معرض تحسین دیگران بگذارد.

5. نقش جشن ها و آیین ها در شبکه های اجتماعی چیست؟

چالش ها و ترندها نقش آیین های جمعی را دارند، حس تعلق و مشارکت ایجاد می نمایند و وحدت نمادینی میان کاربران می سازند.

6. آیا میل به قدرت در شبکه های اجتماعی همان میل باستانی است؟

بله، همان تمایل برای بالا رفتن از هرم قدرت و دیده شدن در مرکز توجه، در قالب دنبال نمایندگان زیاد و تأثیرگذاری دیجیتال تکرار شده است.

For international readers:

You are reading 1pezeshk.com, founded and written by Dr. Alireza Majidi -the oldest still-active Persian weblog- mainly written in Persian but sometimes visible in English search results by coincidence.

The title of this post is 10 Shared Traits Between Ancient Cities and Modern Social Networks. This essay compares how ancient urban structures-such as marketplaces, temples, and public squares-mirror the logic of todays digital social platforms, showing that human patterns of connection, identity, and power have remained remarkably constant.

You can use your preferred automatic translator or your browsers built-in translation feature to read this article in English.

مطالب مرتبط

آلمان در مقابل نفرت پراکنی و نژادپرستی در شبکه های اجتماعی می ایستد: جریمه سنگین در انتظار شبکه های اجتماعی بی تفاوت

آیا باید از شبکه های اجتماعی خارجی متنفر باشیم و به شبکه های اجتماعی داخلی رو بیاوریم؟ منطق فناورانه و…

چرا در حالی که شبکه های اجتماعی مملو از اخبار جعلی هستند؛ دو سوم بزرگسالان امریکا اخبار تازه را…

آیا تمدن مصر باستان آنقدر طول کشید که در ادامه مصری های باستان، خودشان باستان شناس تمدن مصری شدند؟!

اگر شبکه های اجتماعی آدم بودند! تصور جو عمومی هر شبکه اجتماعی به صورت یک انسان

شبکه اجتماعی پینترست، نخستین شبکه اجتماعی بزرگی شد که تبلیغات کاهش وزن را ممنوع می نماید