جشن سده؛ آیینی باستانی در پنجاه قدمی نوروز - مجله پیوند

تاریخچه

به روایت فردوسی، پیدایش سده به زمان پادشاهی هوشنگ نسبت داده شده است و به روایت ابوریحان بیرونی، رسمی شدن برگزاری این جشن به زمان اردشیر بابکان باز می گردد. اما بطور کلی، در هیچکدام از اسناد تاریخی هیچ اشاره ای به چگونگی برگزاری آداب و رسوم جشن سده نشده است.

براساس مقاله جشن سده چیست باید بدانید که مورخان زیادی از دوران غزنویان، سلجوقیان تا دوران مغول جشن سده در دربار خود را به ثبت رسانده اند، ولی متاسفانه از چگونگی برگزاری این جشن در میان عامه مردم چیزی ثبت نشده است. اسناد موجود مبنی بر این هستند که جشن پنجاه به نوروز در آن موقع باشکوه فراوان برگزار می شد.

آیین کنونی

امروزه نیز جشن سده یا سده سوزی یا جشن پنجاه به نوروز در شهر و روستاهای زردشتی نشین ایران به صورت پراکنده برگزار می گردد. زرتشتیان شهرهایی چون کرمان، سیرجان، جیرفت، میبد، اردکان، روستاهای اهواز، شیراز، اصفهان و حتی زرتشتیان سوئد، کالیفرنیا و استرالیا شب دهم بهمن آتشی با چهل هیزم به نشان از چله عظیم بر می افروزند، از رویش می پرند و سده سده دهقانی... چهل کنده سوزانی...هنوز گویی زمستانی را زیر لب زمزمه می نمایند.

در مرکز کرمان به صورت رسمی این جشن همه ساله در روز دهم بهمن برگزار می گردد. از اوایل ماه بهمن، هیزم ها از باغات اطراف جمع شده و به محل جشن آورده می شوند. در غروب روز دهم، سده سوزی انجام می گردد. در این روز، ظاهر شهر تغییر می نماید، شهر زودتر تعطیل می گردد، چند ساعتی قبل از برگزاری جشن مردمان به خیابان برگزاری جشن می فرایند، دست فروش ها به دست فروشی مشغولند و بساط خوردن و آشامیدن جور است. مردم از حومه شهرهای دیگر به این مکان می آیند. خرمن آتش، خرمنی عظیم است که قطرش به 14 متر و بلندیش به 6 متر می رسد. قبل از برافروختن آتش، موبدان به دعا خوانی، عبادت و سخنرانی می پردازند.

نزدیک غروب آفتاب، دو موبد لاله به دست با لباس سفید روحانیون زرتشتی به خرمن نزدیک شده، آیین های دینیشان را به جا می آورند و از سمت راست سه بار دور خرمن می چرخند. پس از به جا اوردن آیین ها، با لاله های در دست از چهار سوی خرمن آن را به آتش می کشانند. پس از فروکش کردن آتش، کسانی که می توانند از روی آتش می پرند و کمی دیرتر و در ساعات پایانی جشن، آتش عظیم و فروزان سده به خاکستر تبدیل می گردد. تمامی زرتشتیان یک مشت از خاکستر جشن را به نماد برکت و شگون با خود به خانه هایشان می برند.