پیروز ترین شکست ناسا برای تسخیر ماه - مجله پیوند

برنامه فضایی آپولو که نزدیک به 14 سال به طول انجامید، ریشه در رقابت های فضایی آمریکا و شوروی داشت. پرتاب ماهواره اسپوتنیک 2 همزمان با چهلمین سالگرد انقلاب اکتبر روسیه و پس از آن حضور یوری گاگارین به عنوان اولین انسان در فضا باعث سرخوردگی آمریکایی ها شده بود.

آنها برای سبقت دریافت از رقیب برنامه آپولو را برای سفر به ماه پیش کشیدند که علی رغم پیروزیت هایی نظیر قدم گذاشتن انسان بر ماه، شکست های عمده ای را نظیر ماموریت آپولو 13 را نیز به همراه داشت.

فضانوردان آپولو 13

فضانوردان آپولو 13 عبارت بودند از جیم لاول، فرمانده فضاپیما فرد هیز، خلبان ماژول ماه نشین و جان سویگرت، خلبان ماژول فرماندهی. لاول که آن موقع 42 سال داشت، حین پیوستن به این ماموریت با حضور در 3 ماموریت فضایی از جمله آپولو 8 و 572 ساعت پرواز عنوان باتجربه ترین فضانورد را یدک می کشید.

از راست به چپ: لاول، سویگرت و هیز (روز قبل از پرتاب)

سویگرت عضو تیم ذخیره بود و در لحظات پایانی به خدمه اضافه شد. ماجرا از این قرار بود که یکی دیگر از اعضای تیم ذخیره به نام دوک به سرخجه مبتلا شده بود و از میان شش نفر فضانورد تنها یکی از اعضای تیم اصلی به نام متینگلی سابقه ابتلا به این بیماری را نداشته و در برابر آن ایمن نبود. ناسا از ترس اینکه ویروس به متینگلی سرایت نموده و طی سفر فضایی علائم بیماری ظاهر گردد، وی را از فهرست خدمه خارج و سویگرت را جانشینش کرد.

انفجار در مخزن اکسیژن

آپولو 13 در 11 اپریل 1970 از پایگاه کیپ کندی و سوار بر راکت غول پیکر ساترن 5 روانه فضا شد. فضاپیمای حامل فضانوردان از مدارگرد ادیسه و ماه نشین اکواریس تشکیل شده بود که با تونلی به هم متصل شده بودند. طی سفر خدمه در مدارگرد ادیسه اقامت داشتند.

حدود 150 دقیقه بعد از پرتاب، بخش سوم موشک یا S-IVB دوباره روشن شد تا توان نهایی برای حرکت به سمت مدار ماه را فراهم سازد. مانور انتقال و جداسازی ماه نشین هم با پیروزیت انجام شد اما دو روز بیشتر از پرتاب نگذشته بود که در فاصله 200 هزار مایلی زمین متوجه سیگنال هشداری مبنی بر کاهش فشار در مخزن اکسیژن ادیسه شدند. این هشدار زمانی نشان داده می شد که یا مسئله ای اتفاق افتاده بود و یا برای جلوگیری از ته نشین شدن اکسیژن باید گاز درون مخزن گرم شده و با یاری یک فن به گردش در می آمد.

سویگرت که گمان می کرد گاز در حال ته نشین شدن است با چرخاندن یک سوییچ فرایند حرارت دهی را کلید زد اما لحظه ای بعد تمام فضاپیما به لرزه درآمد. با سقوط سطح اکسیژن و قطع برق تمام چراغ های هشدار در ادیسه و مرکز کنترل روشن شد و اینجا بود که سویگرت با گفتن جمله ای ماندگار مرکز کنترل را در جریان قرار داد: هیوستون، ما یک مشکل داریم.

لاول با نگاهی به بیرون متوجه نشت اکسیژن شده و دریافت که رویای پیاده روی در ماه برای آنها تمام شده:

فرود نیامدن روی ماه و مرگ در فضا دو چیز کاملا متفاوت هستند. ما بی خیال فرود روی ماه شدیم و حالا سوال این بود که چطور خودمان را به خانه برسانیم.

لاول بر این باور است که انفجار در بهترین زمان ممکن برای آنها اتفاق افتاده چرا که اگر زودتر رخ می داد انرژی کافی برای دور زدن ماه و اسلینگ شات به سمت زمین را نداشتند. از طرف دیگر اگر انفجار دیرتر و حین گردش به دور ماه یا بدتر از آن موقعی او و هیز روی سطح بودند رخ می داد، هیچکدام جان سالم به در نمی بردند.

تصویری از صدمات ماژول سرویس پس از انفجار

ناسا مدت ها بعد پی برد که دلیل انفجار به عدم رعایت نکات ایمنی برمی گشت که نتیجه ترکیبی از خطاهای تست و فراوری قبل از پرتاب بود. در آن شب ترسناک جرقه ای از یک سیم لخت در مخزن اکسیژن باعث آتش سوزی، نابودی یکی از مخازن و آسیب به مخزن دوم درون فضاپیما شد.

از آنجایی که سلول های سوختی ادیسه هم از اکسیژن تغذیه می کردند، توان برق هم کاهش یافته بود. از طرف دیگر تراسترهای کنترل ارتفاع پس از تشخیص تخلیه اکسیژن سعی در پایدارسازی فضاپیما به وسیله روشن کردن جت های کوچک داشتند اما این فرایند هم به خاطر آسیب دیدن بعضی جت ها در انفجار با شکست روبرو شد.

تنها شانسی که فضانوردان آپولو 13 داشتند وجود ماه نشین اکواریس بود که قرار نبود تا زمان نزدیک شدن به موعد فرود روی ماه روشن گردد و حالا نقش پشتیبان را برایشان پیدا می کرد. هیز و لاول به طرز دیوانه داری سعی در روشن کردن اکواریس در سریعترین زمان ممکن داشتند.

مشکل اینجا بود که اکواریس به خاطر فقدان سپر حرارتی توانایی جان به در بردن از اصطکاک ناشی از بازگشت به زمین را نداشت و اینکار باید با یاری ماژول ادیسه صورت می گرفت. به همین خاطر در زمان روشن کردن اکواریس توسط دو فضانورد دیگر سویگرت در ادیسه باقی ماند تا با خاموش کردن آن انرژی لازم برای فرود را ذخیره کند. لاول درباره این لحظات می گوید: افکار منفی دائم به مغزمان هجوم می آورد اما هیچکدام درباره آنها حرف نمی زدیم.

انعکاس خبری گسترده

تا پیش از آغاز سفر فضایی آپولو 13 خبرهای مربوط به آن چندان در رسانه ها انتشار پیدا نمی کرد و هیچکدام از شبکه های معروف علاقه چندانی به مصاحبه با فضانوردان در آستانه پرواز نشان نمی دادند اما انتشار اخبار مربوط به انفجار در فضاپیما باعث تبدیل سفر به یک درامای واقعی و پوشش لحظه به لحظه آن در سراسر جهان و از جمله ایران شده بود.

با افزایش شدید مخاطبان شایعات هم یکی پس از دیگری آغاز شد. بر اساس یکی از داغ ترین شایعات فضانوردان قرص هایی سمی به همراه داشتند تا در صورت ناامیدی از زنده ماندن خود را خلاص نمایند؛ فرضیه مضحکی که Lovell در کتاب خود با عنوان ماه گمشده روی آن خط بطلان کشیده است.

کاخ سفید هم که مستاصل شده بود از ناسا خواست شانس زنده ماندن فضانوردان را اعلام کند. جین کرانز،مدیر پرواز از این کار خودداری کرد اما مدیران دیگر احتمال جان به در بردن فضانوردان از این شرایط فاجعه بار را 50-50 خاطرنشان کردند. کرانز اما اصلا فکر شکست را به خود راه نداده و به دنبال سالم برگرداندن همکارانش به هر قیمتی بود.

از طرف دیگر رقیب دیرینه آمریکا یعنی شوروی هم آمادگی خود را برای یاری خاطرنشان کرد. آلکسی کاسیگیننخست وزیر اتحاد جماهیر شوروی با ارسال پیامی به شهروندان و اعضای نیروهای مسلح دستور داد از تمام ابزارهای لازم برای یافتن راه حلی به منظور نجات جان فضانوردان استفاده نمایند. 4 کشتی این کشور در کنار کشتی های نظامی بریتانیا و فرانسه روانه محل مشخص شده برای فرود فضانوردان در اقیانوس آرام شدند.

سفری سرد و زجرآور به سوی خانه

خدمه بخت برگشته آپولو 13 با تمام فشار و دلهره ای که به آنها وارد شده بود، باید بین چالش رسیدن به خانه و حفظ انرژی در اکواریس تعادل برقرار می کردند. آنها پس از اجرای مانوری حیاتی برای قرار دادن فضاپیما در جهت بازگشت، تمام سیستم های غیر ضروری را از مدار خارج و خاموش کردند.

با خاموشی سیستم ها دمای فضاپیما بدون منبع حرارت به سرعت تا حد منجمد نماینده ای کاهش پیدا کرد. در این دما نه تنها امکان خواب وجود نداشت و آذوقه شان غیرقابل خوردن شده بود، بلکه آب را هم جیره بندی کردند چرا که اکواریس برای کاهش دمای سخت افزار به مایعات وابسته بود و آب اضافی امکان روشن ماندن بیش از زمان مشخص شده را به آن می داد.

نمای ماه از پنجره آپولو 13

مسائل فضانوردان تمامی نداشت. اکواریس در واقع برای اقامت 48 ساعته 2 نفر طراحی شده بود اما حالا 3 نفر باید 4 روز در آن دوام می آوردند. در این شرایط علاوه بر تنگی فضا افزایش سطح کربن دی اکسید هم به خطر دیگری برای جان آنها تبدیل شده بود. روی زمین اما متخصصان ناسا شبانه روز مشغول یاری به فضانوردان برای انجام فعالیت های لازم بودند. فراورینمایندگان فضاپیما هم برای ارائه هدایت های لازم به گروه پشتیانی اضافه شده بودند.

کربن دی اکسید درون فضاپیما به وسیله مخازن لیتیوم هیدروکسید جذب می شد اما ماژول ماه نشین فاقد تعداد کافی از آنها بود. تعداد دیگری از این مخازن در ماژول فرماندهی قرار داشت اما ساختار آنها به نحوی نبود که با تجهیزات ماه نشین سازگاری داشته باشند. متخصصان مرکز کنترل برای حل این مشکل دستورالعملی یک ساعته را به فضانوردان دادند و خوشبختانه پس از اجرای این راهنما غلطت کربن دی اکسید به سرعت کاهش یافت.

مخازن لیتیوم هیدروکسید

با تمام تفاسیر سفر به خانه برای فضانوردان مثل عبور از هفت خان رستم بود. همه آنها وزن زیادی از دست داده و Haise هم دچار عفونت کلیه شده بود. خوشبختانه سفینه کوچک آنقدر دوام آورد که آنها را سالم به نزدیکی اتسمفر زمین برساند. در ساعات های پایانی خدمه خسته و مضطرب به ادیسه برگشته و آنرا روشن کردند. کل این فضاپیما عملا برای چندین روز غرق در آب سرد بود اما معیارهای امنیتی لحاظ شده پس از فاجعه آپولو 1، مانع از کار افتادن آن شد.

در 17 آپریل فضانوردان وارد جو زمین شدند اما ارتباطشان برای مدتی طولانی تر را از حالت عادی با مرکز قطع شد. لحظات قطع ارتباط برای ایستگاه زمینی به اندازه یک عمر طی شد اما در نهایت سه چتر نجات در آسمان اقیانوس آرام ظاهر شد که بازگشت سالم هر سه فضانورد خبر می داد. لاول می گوید تازه اینجا فهمیدیم که جان سالم از مهلکه به در برده ایم.

آنها هنوز نمی دانستند که طی یک هفته چه موج خبری عظیمی در جهان به پر نموده اند تا اینکه در میان استقبال نمایندگان با ریچارد نیکسون، رییس جمهور وقت ایالات متحده روبرو شدند. آنطور که خودشان می گوید حتی خوابش را هم نمی دیدند که یک میلیارد نفر شرایط آنها را به وسیله روزنامه، رادیو و تلویزیون دنبال نمایند.

میراث آپولو 13

مهندسان و طراحان فضاپیما با درس دریافت از آپولو 13 تغییرات متعددی را در ماژول های سرویس و فرمان فضاپیما پیاده کردند که شامل این موارد می گردد:

• اضافه کردن یک مخزن کرایو اکسیژن با قابلیت ایزوله سازی به منظور تامین احتیاج خدمه
• حذف تمام سیم ها و فن های مخزن کرایو
• حذف ترموستات ها از مخزن کرایو و تغییر نوع لوله حرارتی
• افزودن باتری 400 آمپر ساعتی به ماژول قمری
• افزودن کیسه های ذخیره آب به ماژول فرماندهی

سرنوشت خدمه آپولو 13 هم به نوبه خود جالب است. هیز به عنوان فرمانده آپولو 19 مشخص شد اما این ماموریت به خاطر قطع بودجه ناسا لغو شد تا یکبار دیگر ناکامی گریبانگیر وی گردد. وی سپس به عنوان خلبان شاتل انترپرایز در پروازهای آزمایشی منصوب شد که چندان پیروزیت چشمگیری به شمار نمی رود.

دفترچه برنامه کامل پرواز سفینه آپولو 13 که نوشته هایی از فضانوردان این پروژه را در خود دارد

سویگرت از شهرتی که به دست آورده بود استفاده نموده و در سال 1982 به عنوان نماینده کلرادو راهی کنگره شد اما پیش از اینکه سوگند نمایندگی ادا کند به خاطر ابتلا به سرطان استخوان از جهان رفت.

لاول هم با یاری روزنامه نگاری به نام جفری کلاگر زندگی نامه خود را در کتابی با عنوان ماه گمشده: سفر پرمخاطره آپولو 13 به رشته تحریر درآورد. همانطور که از نام کتاب پیداست تمرکز اصلی اثر بر ماموریت ناکام بود و در سال 1995 فیلمی با عنوان آپولو 13 بر اساس آن ساخته شد. این فیلم با نقش آفرینی تام هنکس به جای لاول برنده 2 جایزه اسکار شده و مخاطبان هم از آن استقبال کردند. جالب اینجاست خود لاول هم در سکانس های پایانی فیلم نقش کاپیتان ناو U.S.S. Iwo Jima را ایفا کرد که در تصویر زیر با تام هنکس خوش و بش می نماید.

شکست ناسا در این ماموریت از نظر اینکه پای فضانوردان به ماه نرسید کتمان ناپذیر است اما این آژانس آنرا پیروز ترین شکست خود می داند چرا که فضانوردان روحیه خود را حفظ نموده و با اجرای اقدامات لازم در سریع ترین زمان ممکن جانشان را نجات دادند. از سوی دیگر متخصصان ناسا در پایگاه زمینی هم با کار تیمی،حفظ روحیه و اتخاذ تصمیم های مناسب در زمان درست مانع از وقوع یک فاجعه شدند.

ناسا سال جاری و در پنجاهمین سالگرد آپولو 13 برنامه هایی را برای بزرگداشت آن تدارک دیده که شامل انتشار مستند Apollo 13: Home Safe و راه اندازی سایت Apollo 13 in Real Time می گردد. این سایت ویدیوها و فایل های صوتی خدمه و پرسنل ایستگاه زمینی را دقیقا در همان ساعتی پخش می نماید که نیم قرن قبل اتفاق افتاده بود.

منبع : دیجیاتو