مهم ترین داروهای مطرح شده برای درمان کرونا - مجله پیوند

شیوع ویروس کووید 19 در دنیا زندگی چند میلیارد انسان را مختل نموده و هر روز تبعات این تعطیلی و قرنطینه برای در امان ماندن از مصایب این ویروس منحوس، ابعاد گسترده تری می یابد. از یک سو هراس برای خفگی ناشی از مراحل پیشرفته بیماری کرونا و ازسوی دیگر نگرانی برای اقتصاد شنماینده خانواده ها و جوامع، همه را مستاصل نموده است. برای مقابله با این بیماری فعلا هیچ داروی قطعی و هیچ واکسنی یافت و فراوری نشده است و برای حفظ سلامت، صرفا همان شستن مداوم دست ها و رعایت بهداشت فردی و از آن مهم تر خانه نشینی و رعایت فاصله اجتماعی تنها راه پیش روی همه ماست.

با این وجود از روز های ابتدایی شیوع این ویروس کوشش برای یافتن دارو و واکسن این بیماری در اقصی نقاط عالم آغاز شده و این پیگیری همچنان ادامه دارد؛ از دارو های شیمیایی که برای بیماری های دیگر کاربرد دارد تا انواع دمنوش و گیاهان طبی برای علاج کرونا به کار گرفته می گردد، بلکه هرکدام افاقه کرد، از خفقان آن بکاهد.

البته در این میان کلاهبرداران هم بیکار ننشسته و با تجویز های من درآوردی خود حتی جان عده ای را دریافتد؛ واضح ترین آن این بود که برای جلوگیری از ابتلا به کرونا، عده ای به مردم توصیه کردند الکل بخورند و زودباورانی که فریب این سخنان را خوردند، جان خود را - در برخی استان ها بیش از قربانیان کرونا- از دست دادند.

آنچه در پی می آید، دارو های متداولی است که فعلا در مراحل حاد این بیماری در کشور های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. نکته مهم آن است که نه تن ها تاثیر این دارو ها کاملا اثبات شده نیست، بلکه استفاده خودسرانه و بدون تجویز پزشک از آن ها برای جلوگیری از ابتلا کاملا غیرعلمی و حتی خطرناک است. تاوقتی علائم شایع بیماری کرونا از قبیل تب و سرفه به سراغ ما نیامده، مصرف هیچ دارویی برای جلوگیری از این بیماری مفید نبوده و گاهی می تواند مضر باشد.

خدای نانموده اگر چنین علائمی داشتیم باید هرچه سریع تر به پزشک یا مراکز درمانی مراجعه کنیم، در غیر این صورت، در روز های خانه نشینی بهتر است از خوراکی هایی استفاده کنیم که مقاومت بدن را بالا می برد؛ همین.

هیچ دارویی تاییدشده نیست

دکتر مینو محرز، عضو ستاد ملی کرونا:هیچ کدام از دارو هایی که ادعا می گردد کرونا را درمان می نماید توسط مراجعی همچون FDA آمریکا یا سازمان بهداشت دنیای که مورد قبول ماست، تأیید نشد ه اند. برخی از تحقیقات انجام شده جای امیدواری دارد، با این حال آن ها هنوز روی انسان آزمایش نشده اند.

به طور مثال، داروی آیورمکتین که برای درمان انگل استفاده می شد در ملبورن استرالیا آزمایش شده و در محیط کشت آزمایشگاهی توانسته است ویروس را از بین ببرد؛ اما هیچ کدام از این دارو ها تأیید نشده و باید مراحل کارآزمایی بالینی روی انسان را پشت سربگذارند؛ بنابراین این دکان هایی که در تهران هم باز شده، همه بیخودی است.

در حال حاضر در مراکز درمانی ایران همه چیز مورد استفاده قرار می گیرد، اما گایدلاین کشوری داروی کلروکین که داروی ضدمالاریاست به اضافه داروی ایدز است که به شرایط بیماران هم بستگی دارد؛ ممکن است بیماری شرایط وخیم داشته باشد و در آی سی یو بستری باشد و ممکن است دارو های ضدالتهاب و کورتون یا دارو های دیگر هم برای آن ها تجویز گردد. باید توجه داشت که استفاده از کلروکین و داروی ایدز به معنای مؤثر بودن و نتیجه بهتر آن ها نیست. ما قبول کردیم که این دارو ها تا حدی مؤثر هستند. در کشور های دیگر این دارو ها مورد استفاده قرار نمی گیرند و خود مریض خوب می گردد.

این ویروس لعنتی

ویروس ها از یکسری پروتئین های شاخکی در جدار (کپسول) یا غشای خود برای چسبیدن و ورود به سلول های بدن انسان استفاده می نمایند. ویروس کرونای جدید با شاخک خود به سلول های ریه انسان چسبیده، به داخل سلول راه یافته و بعد از استفاده از مواد سلولی، با تکثیر خود، سبب واکنش ایمنی و مرگ سلولی می گردد. در افراد جوان تر و با ایمنی بهتر، سیستم ایمنی تکثیر ویروس را محدود و از آسیب و التهاب بیش از حد به ریه که محل حیاتی جذب اکسیژن است، جلوگیری می نماید و بیمار بدون هیچ عارضه ای بهبود می یابد.

در افراد سالخورده و با ایمنی ناکارآمد یا تضعیف شده یا تحت درمان مهار ایمنی یا شیمی درمانی (مانند بیماران رماتیسمی یا سرطانی یا ایدز)، افرادی با مسائل قلبی و ریوی، فشار خون یا دیابت یا چاقی مفرط (بی ام آی بیش از 40)، ویروس جدید کرونا باعث ایجاد التهاب بیش از حد شده، مقدار زیادی مایع و سلول های التهابی وارد فضای داخلی ریه می گردد و با افزایش مرگ سلولی و اشکال در اکسیژن رسانی، به نارسایی حاد تنفسی می انجامد.

از لحاظ بالینی درگیری ریه ممکن است ابتدا با سرفه خشک و تب محدود آغاز شده و در صورت عدم بهبودی در مدت یک تا دو هفته به فرم های شدیدتری با تنگی نفس و تب بالا منجر گردد و در ادامه و در صورت عدم درمان های لازم به نارسایی شدید تنفسی، کاهش هشیاری و ایست قلبی بینجامد.

دارو های تقلبی

سازمان بهداشت دنیای چندی پیش اظهار داشت که همه گیری دنیای کرونا موجب شده، واحد مبارزه با دارو های تقلبی پلیس بین الملل (اینترپل) فقط در مدت هفت روز 121 مورد بازداشت فروشندگان دارو های تقلبی را در 90 کشور دنیا گزارش کند. از مالزی تا موزامبیک، ماموران پلیس چندین تن اقلام پزشکی شامل هزاران ماسک و انواع داروی تقلبی و جعلی را که مدعی درمان کرونا بودند، توقیف کردند. نتیجه این عملیات توقیف دارو هایی خطرناک به ارزش بیش از 14 میلیون دلار بود.

با افزایش شمار کشور هایی که برای مقابله با گسترش ویروس کرونا، محدودیت رفت وآمد و فعالیت مالی را به اجرا می گذارند، نه تن ها کاهش فراوری که افزایش تقاضا نیز مساله ساز شده، زیرا مردم در این کشور ها به خرید و ذخیره دارو های اولیه روی آورده اند. توأم شدن کاهش عرضه با افزایش تقاضا باعث شده که سازمان بهداشت دنیای در خصوص افزایش فراوری و عرضه دارو های تقلبی هشدار بدهد.

تامی فلو

اُسلتامیویر با نام تجاری تامی فلو یک داروی آنتی ویروس است که فعالیت ویروس آنفلوانزای نوع A و B را در بدن مسدود می نماید. این دارو برای درمان آنفلوآنزا در افرادی که به مدت دو روز (یا کمتر) علائم آنفلوآنزا داشته اند، استفاده می گردد. با شیوع ویروس کووید 19 تقاضا برای استفاده از این دارو در کشور زیاد شد و قیمت آن به هر کپسول بالغ بر یک میلیون تومان رسید، اما اواخر اسفند محمدرضا شانه ساز، رییس سازمان غذا و دارو گفت:

داروی اسلتامیویر یا همان کپسول تامی فلو هیچ تاثیری در بیماری کرونا ندارد و فقط برای بیماری آنفلوآنزاست و در روز های آینده از تجویز پزشکان خارج خواهد شد. به لحاظ جو روانی ایجادشده، مصرف تامی فلو بالا رفت، به حدی که در مدت سه روز به اندازه سال 97 این دارو مصرف شد. کمیته ملی کرونا اعلام نموده که این دارو فایده درمانی برای بیماری کرونا ندارد، اما با این حال، چون مردم و پزشکان هنوز تجویز می نمایند در حال تدارک آن هستیم.

ای پی ان01

داروی دیگری که به تازگی در سلول های آزمایشگاهی، تعداد ویروس را کاهش قابل ملاحظه ای داده است، به نام ای پی ان01 شناخته می گردد. در غشای برخی سلول های انسان آنزیمی هست به نام مبدل آنژیوتانسین دو. ویروس کرونا از این آنزیم به عنوان گیرنده استفاده می نماید تا خود را به درون سلول برساند. داروی یادشده شبیه سازی شده همین پروتئین است که ویروس را به خود جذب نموده و مانع چسبیدن آن به گیرنده سلول و ورود به آن می گردد. این دارو در فاز اول کارآزمایی بالینی است که نتایج آن به تدریج و در ماه های آینده منتشر خواهد شد.

دارو های کاربردی برای مقابله با ویروس کووید 19

اغلب دارو هایی که این روز ها از آن ها نام برده می گردد و برای مقابله با کرونا کاربرد دارند را می توان در سه دسته کلی قرار داد. گروه اول: دارو هایی هستند که از آن ها به عنوان دارو های ضد ویروس یاد می گردد و مستقیماً خود ویروس را هدف قرار داده و از تکثیر و گسترش آن در بدن جلوگیری می نمایند. نمونه هایی از این دارو ها کلروکین، ریباویرین، تامی فلو، رمدسیویر و لوپیناویر است.

این دارو های ضدویروس ممکن است از راه های گوناگون مثل جلوگیری از ورود ویروس به سلول یا جلوگیری از تکثیر ویروس در داخل سلول جلوی پیشرفت عفونت را بگیرند. گروه دوم: دارو هایی هستند که به تقویت سیستم ایمنی بدن منجر می شوند. این درمان ها ممکن است سیستم ایمنی را برای سرکوب و پاک سازی ویروس کرونا تقویت نمایند، مانند تجویز اینترفرون یا تزریق پلاسمای حا وی ایمونوگلوبولین (پادتن) ضدویروس کرونا. گروه سوم: دارو هایی هستند که ویژگی های ضدالتهابی دارند و می توانند مانع از ایجاد التهاب در بدن بیمار شوند. دارو های حاوی کورتون برای جلوگیری از التهاب در بیماران با شرایطی وخیم تر مورد استفاده قرار می گیرد، اما با این حال دانشمندان می گویند مصرف این دارو باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن می گردد و همین منشأ اختلاف نظر در خصوص آن در بین دانشمندان شده است و از این رو کمتر مورد استفاده قرار می گیرد.

فاوی پیراویر

یکی از دارو هایی که اخیرا در ایران هم خبرساز شده فاوی پیراویر ساخت شرکت تویاما-فوجی فیلم ژاپن است که پیشتر تایید دولت ژاپن را فقط برای درمان موارد بسیار خاص بیماری های ویروسی مثل آنفلوانزای مقاوم به درمان دریافت نموده بود. پس از همه گیری کرونا، این دارو در چین آزمایشی استفاده شد، اما نتایج به نظر مطلوب آن ها در مراحل مقدماتی است و تکمیل کارآزمایی بالینی در ژاپن و کشور های دیگر چند ماه طول می کشد.

ویروس کرونا چگونه آسیب می رساند؟

دلایل گوناگونی سبب می شوند که این ویروس های نوظهور در انسان، علاوه بر تمایل به ایجاد بیماری شدید، اغلب قابلیت همه گیری داشته باشند. ناآشنایی سیستم ایمنی انسان با این ویروس ها و نبود خاطره ایمنی (مثلا وجود پادتن های اختصاصی ضدویروس) در ضعف مبارزه با ویروس تازه وارد نقشی اساسی دارند.

علاوه بر این، ویروس های ناآشنا با انسان، با سلول ها و بافت های بدن سازگاری نداشته و می توانند التهاب و آسیب بیش از حد و افسارگسیخته ایجاد نمایند که باعث بیماری شدید یا حتی مرگ می گردد. ویروس هایی که طی سالیان دراز با چرخه های متوالی در بدن انسان با آن به سازگاری نسبی رسیده اند معمولا موجب بیماری هایی ملایم و محدود مانند سرماخوردگی می شوند.

این به دلیل سازگاری ویروس با بدن انسان و ایمنی کافی است. سیستم ایمنی وقتی قادر به مهار عادی ویروس نیست، التهابی مضاعف ممکن است ایجاد کند که منجر به آسیب شدید بافتی و مرگ گردد.

ابتلا و درمان کرونا

موارد خفیف؛ علائم موارد خفیف مشکوک به کووید 19، تب پایین، سرفه خشک بدون تنگی نفس، بدن درد، خستگی و بد حالی و حتی سردرد و تهوع است. موارد خفیف که حدود 80 درصد مبتلایان را شامل می گردد، با نظر پزشک و یا کارشناسان بهداشتی، با جداسازی (ایزوله کردن) فرد مبتلا در منزل، استفاده از تب بر و در شرایط خاص با آنتی بیوتیک خوراکی انجام می گردد.

باید در نظر داشت که آنتی بیوتیک ها روی ویروس اثری نداشته و برای درمان یا پیشگیری از عفونت های باکتریایی فقط با در نظر دریافت شرایط بیمار و تشخیص پزشک تجویز می شوند. در موارد شدید و در صورت علائم شدیدتر، به خصوص تنگی نفس و کاهش اکسیژن خون و درگیری پیش رونده ریه، بیماران بستری شده و تحت درمان های حمایتی و آزمایشی ضد ویروس و گاهی ضدالتهاب قرار می گیرند.

این درمان ها در صورت وخیم شدن وضع بیماران در بخش مراقبت های ویژه (ICU) انجام می شوند تا پشتیبانی قلبی تنفسی برای بیماران ممکن باشد. با اینکه در حال حاضر داروی ضدویروس اختصاصی برای کروناویروس 2019 در دسترس نیست، اما پزشکان و پژوهشگران در کشور های مختلف در حال استفاده آزمایشی از ضدویروس های اچ آی وی، ابولا، آنفلوآنزا، هپاتیت سی و حتی ضدانگل مالاریا برای درمان این بیماری هستند. در برخی موارد از پلاسمای بهبودیافتگان برای بیماران وخیم نیز استفاده می گردد.

کلروکین

کلروکین و نوع کم عارضه تر آن هیدروکسی کلروکین، دارو های ضد مالاریا هستند که به دلیل خواص تنظیم سیستم ایمنی در درمان تعدادی از بیماری های خودایمنی مانند آرتریت روماتوئید و لوپوس نیز استفاده شده اند. علاوه بر این، کلروکین در سلول های آزمایشگاهی خواص ضدویروس نشان داده و اخیرا و پس از شیوع کرونا به عنوان کاندیدایی ارزان و در دسترس در چند کشور ازجمله ایران استفاده شد، نتایج اولیه این گزارش ها از چین و فرانسه ضد ونقیض بوده است.

گزارش اخیر مرکز پزشکی شواهدنگر وابسته به دانشگاه آکسفورد (CEBM) بر اساس جمع بندی مطالعات موجود، شواهد را برای استفاده روتین از کلروکین در درمان کرونا کافی و مستدل نیافت و استفاده از آن را فقط برای کارآزمایی های بالینی توصیه کرد. پس از آنکه دونالد ترامپ، رییس جمهوری آمریکا، در یک نشست خبری به احتمال موثر بودن کلروکین و مشابه آن، هیدروکسی کلروکین در درمان کرونا اشاره نمود، تقاضای دنیای برای این دارو - که معمولا در درمان مالاریا کاربرد دارد- به سرعت افزایش یافت.

یکی از فراورینمایندگان دارو در پاکستان که پیش از این هیدروکلروکین، ماده مورد استفاده در دارو های ضد مالاریا را به کیلویی 100 دلار می خرید، حالا با قیمت هایی تا 1150 دلار روبرو شده است. سازمان بهداشت دنیای مکررا اعلام نموده است که هیچ شواهدی حاکی از موثر بودن کلروکین و هیدروکسی کلروکین بر ویروس کرونا در دست نیست، اما دونالد ترامپ در یک مصاحبه دیگر با اشاره به این دارو های ضدمالاریا نظر داد که چیزی که از دست نمی دهید؛ این ها را بخورید.

رمدسیویر

رمدسیویر داروی آزمایشی برای ویروس ایبولا در سال 2015 بود و در آزمایش های ابتدایی در ژانویه 2020، فعالیت ضد کرونای خوبی در سلول های آزمایشگاهی نشان داد. این اولین دارویی بود که در آمریکا برای موارد شدید کرونا امتحان، اما بعد به کارآزمایی های بالینی محدود شد. در حال حاضر این دارو مراحل گوناگون کارآزمایی های بالینی را در چند کشور می گذراند؛ از جمله آمریکا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، بریتانیا، کره جنوبی و چین. نتایج فاز سه این مطالعات بعدا اعلام خواهد شد.

لوپیناویر /ریتوناویر

در دسترس بودن دارو های ضد اچ آی وی/ ایدز سبب شد این دارو ها در ابتدای شیوع کرونا امتحان شوند، اما تا به حال نتایج چندان امیدوارنماینده نبوده اند. برای مثال می توان از ترکیب لوپیناویر/ ریتوناویر نام برد که در چین و برخی کشور های دیگر برای درمان کرونا گسترده استفاده شد. بر اساس گزارشی که اخیرا منتشر شده، ترکیب این دو دارو در بیماران وخیم تاثیری بیش از درمان های حمایتی نشان نداده است.